Het kan wel!

Deze zomer stond ik voor het eerst blikjes in de flessenautomaat te duwen. Er zijn eerste keren die je langer bijblijven. Ondertussen bezweek Zuid-Europa onder een hittegolf, werd de kust van Libië verzwolgen door de golven en hagelde het in juli in Italië. Natuurlijk moeten we een poging doen om de wereld te redden zonder de hulp van een superheld als James Bond, Jezus of Mohammed maar waar staan we nu eigenlijk? Schiet het op met dat klimaatbeleid? Wat is er tot nog toe bereikt? Kunnen we onze eigen toekomst veranderen? Ik denk het wel maar geef me een kleine 5.000 woorden om dat toe te lichten.

We weten het al lang

Een team van het MIT in Boston toonde begin jaren zeventig met computersimulaties al aan dat we in de meest waarschijnlijke toekomstscenario’s de aarde in rap tempo aan het uitputten zijn. Deze bevindingen werden geïntegreerd in het rapport “grenzen aan de groei” van de Club van Rome, een groep wetenschappers en industriëlen die al vijftig jaar waarschuwen dat ongebreidelde economische groei catastrofale gevolgen voor onze leefomgeving kan hebben. ¹⁾

Het antropoceen

Sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw wordt door diverse wetenschappers de term “antropoceen” gebruikt voor de periode waarin het handelen van de mens gevolgen heeft voor het ecosysteem van de aarde. Eén van de voorvechters van deze benaming was de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen. 2) Hij had recht van spreken. Mede door zijn onderzoeken werd aangetoond dat door het vrijkomen van CFK-gassen uit koelinstallaties en spuitbussen schade is aangebracht aan de dampkring. Aanvankelijk werden deze theorieën door de producenten van die schadelijke gassen naar het rijk van de fabelen verwezen maar toen poolonderzoekers in de stratosfeer boven Antarctica extreem lage concentraties ozon ontdekten en de satellieten van NASA dit bevestigden leidde dit tot de meest succesvolle wereldwijde milieu-ingreep.

Het ozongat gerepareerd

Binnen een jaar nadat het ozongat was vastgesteld kwamen de landen die de CFK-gassen produceerden overeen dat het toepassen van CFK’s snel moest worden afgebouwd. Producenten als Dupont stelden alles in het werk om maatregelen uit te stellen maar in 1987 trad het Montreal Protocol in werking. Inmiddels hebben alle landen van de Verenigde Naties zich verplicht de stoffen waarvan bekend is dat ze de ozonlaag aantasten op termijn niet meer te produceren. Mede dankzij deze afspraken is het ozongat aan het herstellen.

Planetaire grenzen

Daarmee is slechts één van de wereldwijde milieuproblemen verholpen. Op basis van het feit dat door menselijk handelen het ecosysteem op aarde wordt verstoord stelde een team onder leiding van de Zweedse wetenschapper Johan Rockström negen planetaire grenzen vast waar we binnen moeten blijven om duurzaam gebruik te maken van wat de aarde ons te bieden heeft. 3) De huidige stand van zaken stemt weinig optimistisch. Op het gat in de ozonlaag na dreigen we alle grenzen te overschrijden met wereldwijde milieuproblemen tot gevolg. Soms lijken wij mensen verdacht veel op een sprinkhanenplaag die een heel land kaal vreten en een milieuramp veroorzaken tot ze zelf sterven van de honger.

^{Azote for Stockholm Resilience Centre, based on analysis in Richardson et al 2023}

Akkoord van Parijs

Gelukkig worden er wel degelijk pogingen ondernomen om het tij te keren. Het meest bekend is het Akkoord van Parijs. Dit internationaal verdrag om de opwarming van de aarde te stoppen is door bijna alle landen van de Verenigde Naties ondertekend; ook China, India, de meeste Arabische landen, Turkije en zelfs Rusland hebben het akkoord geratificeerd.

Donald Trump trok zich terug uit de in Parijs gemaakte afspraak maar kon niet tegenhouden dat de helft van de Amerikaanse Staten zich – verenigd in de U.S. Climate Alliance 4) – aan het akkoord bleven houden. Inmiddels heeft president Biden als één van zijn eerste daden het akkoord van Parijs weer ondertekend.

Brazilië maakte bijna een zelfde geschiedenis door. Jaïr Bolsonaro dreigde meermaals het klimaatakkoord te verwerpen. Gelukkig verloor ook deze Braziliaanse Trump na vier jaar de verkiezingen. Zijn opvolger president Lula is vast van plan om voor 2030 een eind te maken aan de ontbossing van het Amazone oerwoud. 5)

Klimaatverdrag als mensenrecht

Vlak voor de nederlaag van Bolsonaro had het Braziliaanse Hooggerechtshof de regering verplicht zich meer in te spannen om de klimaatdoelen te halen. Het meest opvallend aan de uitspraak in deze zaak die internationaal bekend staat als de Climate Fund Case is dat de hoge rechters de klimaatafspraken niet als vrijblijvende beloftes beschouwen. Met de Braziliaanse grondwet in de hand stellen zij dat het Akkoord van Parijs een mensenrechtenverdrag is. 6) De Verenigde Naties sloten zich enthousiast bij deze conclusie aan en hoewel er helaas wereldwijd regimes zijn die zich weinig aantrekken van internationale afspraken staan mensenrechten nog altijd boven nationaal beleid.

Nederland als inspiratiebron

De Braziliaanse partijen die de zaak tegen de regering van Bolsonaro wonnen hadden een Nederlands voorbeeld. Zes jaar lang voerde de Stichting Urgenda rechtszaken tegen de Nederlandse Staat. Urgenda eiste dat de regering de uitstoot van broeikasgassen verder zou terugdringen. In 2019 maakte de Hoge Raad definitief een einde aan het tegenstribbelen van de verschillende kabinetten van premier Rutte. Nog in 2020 moest Nederland de uitstoot van broeikasgassen met 25% verminderen ten opzichte van 1990 en dat bleek te kunnen! 7) Aangespoord door Urgenda besloot het kabinet eindelijk serieus werk te maken van het klimaatbeleid. Dat werd hoog tijd want voordat de klimaatwet en de klimaatnota’s werden ingevoerd liep Nederland binnen de Europese Unie ver achter. 8) In vergelijking met al onze omringende landen waren we in 2018 de ongewenste koploper in het staatje dat aangeeft wie per hoofd van de bevolking de meeste broeikasgassen uitstoot. Zelfs wereldwijd deden we het slechter dan China, Japan en Turkije en gaat de vergelijking met landen in Afrika en Azië helemaal mank omdat de uitstoot van broeikasgassen in minder ontwikkelde economieën een fractie is van wat in de rijke landen wordt uitgestoten.

Maar de rest van de wereld dan?

Wat gaat er in hemelsnaam gebeuren wanneer wereldwijd mensen de ecologische voetafdruk van de rijke landen overnemen? Het is de vraag of die ontwikkeling op dezelfde manier zal gaan als in onze maatschappij. President Xi Jinping bijvoorbeeld heeft voor de Algemene vergadering van de Verenigde Naties plechtig beloofd dat China in 2060 klimaatneutraal zal zijn. 9) Of China en andere landen die beloftes nu wel of niet nakomen, het is een feit dat de wet van de remmende voorsprong ervoor heeft gezorgd dat Westerse landen roekelozer met de hulpbronnen wereldwijd omgingen voordat er nagedacht werd over alternatieven. Opkomende economieën hoeven niet decennia met kolencentrales en dieselauto’s door te maken voor ze overstappen op zonnepanelen, elektrisch vervoer en wie weet, kweekvlees en thorium-reactoren.

Wereldbevolking gaat krimpen

Het meest positieve nieuws kwam begin dit jaar van het aan de Club van Rome gelieerde Earth4all collectief. Zij lieten onderzoeken met hoeveel mensen de wereldbevolking nog gaat groeien. Volgens de VN zijn we de 8 miljard inmiddels gepasseerd. De nieuwe onderzoeken gaan uit van een bevolkingspiek van 8,5 tot 8,8 miljard mensen die al tussen 2040 en 2046 zal gaan dalen. Met de toename van de welvaart en het verbeteren van onderwijs worden gezinnen kleiner. Wereldwijd daalt het aantal kinderen per vrouw al sinds de jaren zestig en zal zeer binnenkort onder de 2 uitkomen. Er is naast een moeder nog altijd een vader nodig om een kind te verwekken dus wanneer 2 ouders gemiddeld minder dan 2 kinderen krijgen zal uiteindelijk het aantal mensen op aarde afnemen. 10)

Verstedelijking versnelt

Inmiddels woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Dat stelt ons voor heel wat uitdagingen. Smog, hittestress, en het ontbreken van infrastructuur voor water, riolering en afvalverwerking zorgen in snel groeiende steden als Lagos, Nairobi, Luanda, Dhaka en Karachi voor het schrikbeeld van de overvolle, arme, smerige miljoenenstad.

Tegelijkertijd blijven steden welvaartsmachines. De lonen liggen er hoger dan buiten de stad, en in lage lonen landen is de levensverwachting in de stad hoger dan op het platteland. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat stadsbewoners een gezondere levensstijl hebben dan mensen die op het Amerikaanse platteland leven. In de stad bewegen mensen meer en zelfs de eetgewoontes zijn gezonder. 11)

15 minuten stad

Dankzij de wereldwijde verstedelijking zijn we sneller in staat grote stappen naar een duurzame samenleving te zetten. Het feit dat in de stad mensen actiever leven heeft alles te maken met nabijheid. Carlos Moreno, professor aan de Sorbonne in Parijs muntte daarvoor de term “15 minuten stad” waarmee hij wilde zeggen dat we steden zo moeten inrichten dat winkels, scholen, zorg- sport- en groenvoorzieningen te voet of op de fiets te bereiken zijn. Veel Europese steden voldoen aan die norm waardoor ze in leefbaarheid en omgevingskwaliteit hoog scoren. Het autobezit in deze steden neemt snel af. 12) Auto parkeerplaatsen worden ingeruild voor groen en meer mensen wandelen en fietsen wat de gezondheid van de stadsbewoner nog meer ten goede komt.

Biodiversiteit in de stad

Verrassend genoeg is de biodiversiteit in steden vaak groter dan op het platteland. Waar door de landbouw op veel plekken een monocultuur is ontstaan van velden vol raaigras of voedermaïs is in de steden een grote variatie aan leefomgevingen voor planten en dieren te vinden. In de stad worden veel minder bestrijdingsmiddelen gebruikt waardoor ook voor insecten, vogels, knaag- en zelfs voor roofdieren de stad gezonder is. In Nederlandse steden is de rijkdom aan dier- en plantsoorten groter dan op het omringende platteland. 13)

No Net Land Take Act

Als de voorspelling uitkomt dat de wereldbevolking over een kleine 25 jaar gaat krimpen en de verstedelijking doorzet hoeven we ons geen zorgen te maken over een gebrek aan ruimte voor ons mensen op aarde. De Europese Unie sorteert daarop voor met de aankondiging van een bodemgezondheidswet die rondzoemt onder beleidsmakers als de “No net land take act”. De gedachte is dat we geen ruimte meer opofferen aan stadsuitbreidingen. 14)

We bouwen al binnenstedelijk

Ten opzichte van het Nederlandse bouwbeleid van de afgelopen jaren lijkt No Net Land Take een pittige opgave. Per jaar offeren we in Nederland bijna 8.000 hectare van de ruimte rondom onze dorpen en steden op voor bouwgrond. Slechts een heel klein deel van die oppervlakte wordt gebruikt voor woningen. Die bouwen we vooral binnenstedelijk en diverse onderzoeken hebben aangetoond dat we zonder probleem in de Nederlandse woningbehoefte kunnen voorzien als we alleen nog binnen de contouren van onze dorpen en steden zouden bouwen. 15) De 8.000 hectare per jaar verrommelen we met bedrijventerreinen, distributiecentra en verkeerswegen. Met de constatering dat de wereldbevolking binnen nu en dertig jaar begint te krimpen is er alle aanleiding om efficiënter met de ruimte om te gaan.

CO2 uitstoot beton en staal

Daar komt nog bij dat voor al die gebouwen en wegen grote hoeveelheden beton, staal, aluminium, chloorhoudende kunststof en keramische producten als dakpannen en baksteen worden verbruikt. De productie van deze bouwmaterialen kost veel energie. 16) De broeikasgassen die vrijkomen als in de hoogovens ijzererts wordt omgesmolten tot staal zijn goed voor 7% van de wereldwijde uitstoot. 17) Ongeveer de helft van dat staal is nodig voor de bouw. Ook voor de productie van cement zijn hoge temperaturen nodig voordat de grondstoffen klaar zijn om tot beton te verwerken. Tijdens het chemische proces om cement te winnen komt ook nog eens CO2 vrij waardoor de betonindustrie wereldwijd 8% van de CO2-uitstoot voor haar rekening neemt en dat aandeel groeit. 18)

Efficiënte steden

Een klein lichtpuntje is dat de verstedelijking over de hele wereld doorzet. In steden kunnen we efficiënter met bouwmaterialen omgaan, zowel in de woningen die we bouwen als met de wegen, de rioleringen en alle infrastructuur die we daarvoor moeten aanleggen. De OESO verwacht dat nog deze eeuw 85% van de mensen in de stad woont. 19). Voor de trek naar de stad hoeven we geen beleid te bedenken, dat gebeurt toch wel. De opgave is de steden leefbaarder en milieuvriendelijker te maken.

Helft aardoppervlak voor landbouw

Een nog grotere opgave ligt buiten de stad. We leven op een nagenoeg onbebouwde planeet, Minder dan 1% van het aardoppervlak bestaat uit steden en dorpen. De mens drukt zijn stempel doordat maar liefst de helft van het bruikbare landoppervlak landbouwgrond is. 20) Driekwart daarvan is in gebruik voor veeteelt. Dan blijft er nog iets meer dan 20% van de grond over voor het verbouwen van granen, groente, fruit, bonen, noten, suiker, plantaardige olie en al die voedingswaren waar we het overgrote deel van onze benodigde calorieën en proteïnen vandaan halen.

Vleesconsumptie

We hoeven niet allemaal vegetariër te worden. Het zou wel enorm helpen als we minder vlees gaan eten om de overschrijding van de planetaire grenzen te beperken. In Europa eten we gemiddeld 39 kilo vlees per persoon per jaar. Dat is ruim 1 ons per persoon iedere dag, anderhalf keer zoveel als wat het voedingscentrum voor een gezond dieet adviseert. 21) In Amerika en Australië wordt er nog meer vlees gegeten, in Afrika en Azië aanmerkelijk minder maar juist daar neemt de vleesconsumptie toe.

Vee en water

De wereldwijde groei van de vleesindustrie zet alle inspanningen om minder broeikasgassen en minder stikstof uit te stoten onder druk. Daar komt nog bij dat voor vleesproductie veel meer water nodig is dan voor plantaardige alternatieven. Grote delen van de wereld kampen met een tekort aan schoon drinkwater. Van al het zoete water dat we wereldwijd gebruiken is maar een fractie nodig in het huishouden. De industrie verbruikt ongeveer 20% van het water in de productieprocessen en 70% van het schaarse zoete water gaat naar de landbouw. Met name koeien hebben een grote waterbehoefte. Voor 1 kilo biefstuk is 15.000 liter water nodig. 22)

Zure regen

Vooral in Nederland legt de intensieve veeteelt een klem op de omgeving. Alleen al de stikstofproblematiek deed de afgelopen jaren de gemoederen hoog op lopen. Dat de neerslag van stikstofoxide en ammoniak in het water, in de lucht en in onze grond slecht is voor onze gezondheid wisten we ver voordat we ons zorgen gingen maken over broeikasgassen. De term Zure Regen werd meer dan 150 jaar geleden gebruikt voor de met hoge concentraties zwavel- en stikstofoxiden vervuilde neerslag die marmer en kalksteen in Engelse industriesteden aantastte.

Waldsterben

De zorgen over zure regen sloegen om in paniek toen in de jaren tachtig van de vorige eeuw Duitse onderzoekers vaststelden dat miljoenen hectares naaldbossen in Europa en Noord Amerika aan het afsterven waren. Luchtverontreiniging en zure regen werden in een geruchtmakende reportage in Der Spiegel als voornaamste reden genoemd. De Duitse regering liep voorop met beleid om deze dreigende milieuramp te voorkomen. Elektriciteitscentrales en raffinaderijen kregen rookgasontzwavelingsinstallaties, auto’s en vrachtwagens moesten verplicht een katalysator inbouwen om de uitstoot van zwavel- en stikstofdioxide te beperken. De maatregelen hadden succes. Alleen al in Nederland liep de uitstoot van zwaveloxiden met 89% terug. De uitstoot van stikstofdioxiden door het wegverkeer daalde met 40%.

Hoewel de bossen zich enigszins hersteld hebben is het moeilijk vast te stellen in hoeverre dit dankzij het doortastende beleid kwam. Later onderzoek heeft uitgewezen dat een complex van factoren leidde tot het plotseling afsterven van bossen. Droogte, klimaatverandering, lucht- water- en bodemverontreiniging verzwakken de bomen waardoor ziektes uitbreken en schimmels en parasieten toeslaan. Waar aanvankelijk gedacht werd dat de schade onherstelbaar was bleken de bossen weerbaarder dan gedacht. Desalniettemin heeft het Waldsterben bijgedragen aan het bewustzijn dat we niet ongestraft onze omgeving kunnen vervuilen.

Stikstofcrisis

Ook de landbouw moest grote stappen zetten om de uitstoot van stikstof in de vorm van ammoniak te beperken. Tussen 1990 en 2005 daalde de uitstoot in Nederland dankzij technische verbeteringen, melkquota en de meststoffenwet. 23) De daling van de ammoniakdepositie zette niet door en nam sinds 2009 zelfs toe doordat de veestapel in Nederland toch weer groeide. Er waren rechtszaken tot aan de Raad van State nodig om de Nederlandse regering te houden aan de stikstofnormen die ze zelf hadden vastgesteld. Het leidde tot wat we de stikstofcrisis noemen.

Mestoverschot

Mocht er een geitenpaadje uit de stikstofcrisis worden gevonden waarmee de veestapel gelijk kan blijven dan zijn er nog andere problemen. Veeteelt draagt in hoge mate bij in de uitstoot van broeikasgassen als methaan, lachgas en CO2, we zagen al het zoetwaterverbruik en de ammoniakuitstoot maar de grootste rol in de 9 planetaire grenzen speelt intensieve veeteelt in de fosforkringloop. In principe kunnen planten en dieren niet zonder fosfor in de vorm van fosfaten maar Nederlandse weien gingen jarenlang gebukt onder overbemesting. In een gemiddelde hectare landbouwgrond zit 5.000 kilo fosfaat. Gras heeft aan 100 kilo fosfaat per hectare voldoende en een akkerbouwgewas kan met de helft minder toe. 24) Wanneer door overbemesting grote concentraties fosfaat in de bodem terechtkomen spoelen de fosforverbindingen uit naar het oppervlaktewater waar al die voedingsstoffen tot overmatige algengroei leiden met als gevolg dat vissen en waterplanten sterven. Aangespoord door de Europese nitraatrichtlijn heeft de Nederlandse landbouw met vallen en opstaan de mestboekhouding op orde gekregen. Sinds 1990 is het fosfaatoverschot met 94% teruggebracht. 25)

Fosfaatkringloop

Wereldwijd neemt het fosfaatoverschot nog steeds toe terwijl de bereikbare fosfaatvoorraden eindig zijn. Fosformijnen in Marokko, China en de Verenigde Staten kunnen met het huidig verbruik nog 1 tot 2 eeuwen fosfaat leveren maar dat kan betekenen dat de mijnbouwers binnen enkele jaren de stijgende behoefte aan fosfor niet meer kunnen bijbenen. Ondanks dat Nederland het fosfaatoverschot heeft geminimaliseerd dragen Nederlandse veeboeren nog steeds bij aan de wereldwijde vraag naar fosfaten. De afgelopen 30 jaar is de import van fosfaten in kunstmest gedaald van 75 miljoen naar 5 miljoen kilo maar tegelijkertijd wordt nog altijd 70 miljoen kilo fosfaat als krachtvoer voor onze koeien, varkens en kippen geïmporteerd uit Noord- en Zuid-Amerika. Om van de fosfaatrijke mest die dat oplevert af te komen wordt per jaar ruim 25 miljoen kilo mest geëxporteerd. De fosforkringloop is voor de Nederlandse bodem op orde maar dat wordt deels bereikt door tekorten en overschotten op andere landen af te wentelen. 26)

Bodemdaling en CO2 uitstoot

In het Noorden en Westen van Nederland is er nog een probleem. In het laagveen, ons eigen amazone-gebied, wordt het waterpeil laag gehouden zodat er koeien kunnen grazen en de weien niet te drassig worden voor tractoren. De kunstmatig verlaagde waterstand heeft tot gevolg dat het veen gaat rotten. De bodem daalt en er komt per jaar alleen al door veenoxidatie 7 megaton CO2 vrij. Wanneer het waterpeil verhoogd wordt kan een enorme CO2-besparing worden bereikt. 27) Een kleine verhoging helpt al en bij een rigoureuze verhoging kan de veenbodem door het verbouwen van wilgen, riet en lisdodde herstellen. In meer of mindere mate vraagt dit wel om veranderingen bij de veeboeren in de veenpolders.

Boeren stoppen

Het afbouwen van de Nederlandse veestapel lijkt de makkelijkste stap om ons land te verduurzamen. Nog voor de regering met haar stikstofplannen kwam was de verwachting dat in 2030 één op de drie boeren gestopt is met vee houden. Dat leidt nog niet tot minder vee. Productierechten worden overgedragen aan groter groeiende bedrijven met als gevolg dat het aantal megastallen snel toeneemt. 28)

Het voordeel van schaalvergroting is dat investeringen kunnen worden gedaan om de stikstof- en fosforkringloop beter te sluiten, meer vervuilde lucht en broeikasgassen af te vangen en efficiënter met water en mestafval om te gaan. Het nadeel is dat megastallen grote hindercirkels hebben. Het probleem van de vee-industrie zit niet in de uitbreidingsmogelijkheden van de stad maar in de uitbreidingsmogelijkheden van de boerenbedrijven. In Nederland zijn niet veel plekken waar megastallen gebouwd kunnen worden en het is een illusie dat overheid en omwonenden in de toekomst meer overlast door fijnstof, ammoniak- en stikstofuitstoot zullen accepteren. 29)

Stad versus platteland

De opstand van de boeren wordt vaak geschetst als een strijd tussen stad en platteland. Alsof het krimpen van de veestapel nadelig voor de bewoners van het platteland zou zijn. Ook buiten de steden is het economisch belang van de veeteelt beperkt. Wanneer boerenbedrijven uitgroeien tot megastallen is dat juist een bedreiging voor de leefbaarheid op het platteland. De schaalvergroting in de vee-industrie is meer en meer een heilloze weg waardoor het inkrimpen van de veestapel het meest realistische toekomstscenario lijkt. Door de vee-industrie te beperken en over te schakelen op een meer plantaardig dieet zouden we toe kunnen met een derde tot de helft van de landbouwgrond. 30)

Klimaatoptimisme

De wereldbevolking bereikt binnenkort haar maximale omvang. We kunnen de hoeveelheid landbouwgrond fors verminderen en toch iedereen dagelijks van gezonde maaltijden voorzien, Regeringen over de hele wereld hebben zich gecommitteerd aan het terugdringen van broeikasgassen. Dat geeft de burger moed. Helemaal als we terugkijken naar de voortvarendheid waarmee het gat in de ozonlaag is teruggedrongen en het positieve effect dat de paniek rond de zure regen heeft gehad.

Inhaalrace Nederland

In Nederland zijn de plannen om voor 2030 55% minder broeikassen uit te stoten nog steeds haalbaar zo blijkt uit een recente doorrekening van de kabinetsplannen door het planbureau voor de leefomgeving. 31) De uitstoot van de industriesector en de energiebedrijven liggen op koers. Nederland loopt in Europa nog altijd achter als het om het aandeel hernieuwbare energie in het totale verbruik gaat maar heeft de afgelopen jaren een inhaalslag gemaakt. Inmiddels is Nederland koploper in de opwekking van zonne-energie per inwoner. Ook het geleverd vermogen door windmolens stijgt bijzonder snel. Na de gascrisis van 2022 zal de verduurzaming van bedrijfsgebouwen en woningen naar verwachting een sprong maken. De regering ondersteunt dat door strengere regelgeving voor bestaande panden met lage energielabels en door duurzame warmtevoorziening verder te stimuleren.

Elektrisch rijden

In het verkeer zet het gebruik van elektrische auto’s door. Van elke drie elektrische laadpunten in Europa staat er één in Nederland. Weliswaar rijden de meeste auto’s nog op benzine maar dat verandert snel. In 2022 was 26% van de verkochte personenwagens in Nederland volledig elektrisch. 32) Voor de luchtvervuiling en CO2-uitstoot is dat goed nieuws. Zaak is wel dat er lang met deze elektrische auto’s kan worden doorgereden. Pas na gemiddeld 30.000 gereden kilometers wegen de bij de productie verbruikte grondstoffen voor elektrische accu’s op tegen de uitstoot van benzinemotoren. Tegelijkertijd blijft het aantal autokilometers dat Nederlanders maken stijgen maar misschien dat de aangekondigde invoering van een kilometerheffing daar een kentering in gaat brengen.

Landbouw blijft achter

In de kabinetsplannen blijft de landbouw achter bij andere sectoren. Toch heeft ook de landbouw sinds 1990 indrukwekkend minder broeikasgas uitgestoten. Helaas staat deze positieve ontwikkeling sinds begin deze eeuw stil. 33) Wat dat betreft zou de landbouwsector een voorbeeld kunnen nemen aan de industriesector. Door de Nederlandse industrie werd in 1990 nog 87 megaton broeikasgas uitgestoten. In 2000 was dit teruggelopen tot 75 megaton en inmiddels is dit gezakt onder de 50 megaton per jaar.

EU Emissions Trading System

In 2021 werd in Nederland voor grotere bedrijven CO2 belasting ingevoerd. De komende jaren gaat de Europese Unie broeikasgasemissies verder beprijzen. 34) De EU heeft in 2005 een systeem opgezet van uitstootrechten. Grote bedrijven moeten rechten op het uitstoten van broeikasgassen inkopen en kunnen deze verkopen als ze de uitstoot weten terug te dringen. Om de paar jaar is het systeem aangescherpt zodat er minder uitstootrechten op de markt zijn. Op basis van de resultaten is het EU Emissions Trading System een succes. De doelstelling voor 2020; een beperking van de uitstoot van broeikasgassen met 21%, werd al in 2014 gehaald. Aanvankelijk gold de CO2-beprijzing voor fabrieken en elektriciteitsbedrijven. Inmiddels wordt het Emissions Trading System uitgebreid naar luchtvaartmaatschappijen en scheepvaartbedrijven. 35) Vanaf 2027 moet iedereen in de EU gaan betalen voor de broeikasgassen die ze via auto-uitlaten en woningschoorstenen uitstoten. 36) Het is een stimulans om huizen beter te isoleren en zuiniger te rijden.

Vertragingstactiek

De wens om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen is breed gedragen maar over het tempo waarin dat moet gebeuren verschillen de meningen. Voor het beperken van de zeespiegelstijging is nog wel een democratische meerderheid te vinden, totdat de benzineprijzen daardoor oplopen. Dan wint de verontwaardiging het snel van de goede bedoelingen. We weten allemaal dat we minder zouden moeten vliegen, minder vaak in de auto zouden moeten stappen, minder vlees zouden moeten eten. Toch verliest de politicus die daar een punt van maakt een groot deel van de stemmen.

Green deal

Het is daarom indrukwekkend te zien welke stappen er al gemaakt zijn. In 2022 hebben we in de Europese Unie circa 30% minder broeikasgassen uitgestoten dan in 1990. Onze welvaart heeft daar niet onder geleden en als er mensen zijn die moeite hebben de energielasten op te brengen dan is de oplossing dat we onze rijkdom beter verdelen in plaats van de prijs van elektriciteit, gas en benzine te verlagen. De Europese Unie heeft een budget van 600 miljard euro klaar staan om met de Green Deal het grondstoffen verslindende oude Europa te transformeren in een moderne duurzame circulaire economie.

Het tij keert

Hartstikke goed dat we voortdurend te horen krijgen dat we beter ons best moeten doen, dat we minder geld moeten steken in fossiele subsidies en meer veeboeren moeten uitkopen maar het tij keert. Binnen 25 jaar bereikt de wereldbevolking haar maximale omvang. Dan woont het grootste deel van de mensen in steden die steeds innovatiever worden in het energieneutraal leven en het circulaire gebruik van grondstoffen. Dat is geen wensdenken. Zelfs de vergadertijgers van de EU zijn het eens geworden over de doelstelling om de netto uitstoot van broeikasgassen terug te brengen tot nul in 2050. De Verenigde Staten hebben dezelfde belofte gedaan en zijn bereid daar 369 miljard dollar in te steken. In minder democratische landen is het doorvoeren van maatregelen overzichtelijk. Als Xi Jinping verkondigt dat China in 2060 CO2-neutraal zal zijn dan durf ik er niet aan te twijfelen dat het gaat gebeuren.

Wij duurzame helden

En dan zijn we er zelf nog, dappere strijders voor een beter klimaat. Die blikjes in de statiegeldautomaat zijn misschien het minst heroïsche onderdeel maar ze liggen daar beter dan op straat. Als we allemaal minimaal 2 dagen per week geen vlees gaan eten, voor korte ritjes de fiets nemen in plaats van de auto, voor de helft van de vliegreizen 37) een alternatief zouden kiezen, korter dan 5 minuten douchen en alleen spullen bestellen die we nodig hebben, 38) dan zouden we voor dat deel waar we zelf invloed op hebben de klimaatdoelen voor 2030 ruimschoots halen. Als we al niet in een duurzaam huis wonen dan komen we de komende jaren waarschijnlijk in aanmerking voor een regeling om de isolatie te verbeteren en de gasinstallatie te vervangen door een warmtepomp. 39)

Industrie verduurzaamt snel

Onze energievoorziening wordt ieder jaar duurzamer en hoewel we nog te vaak zien dat CEO’s van fossiele bedrijven zoals Shell meer oog hebben voor het snelle geld van de aandeelhouders dan voor een visie op de lange termijn 40) lukt het diezelfde industriële sector wel de duurzame transitie door te zetten. Laten we hopen dat de landbouw de komende jaren niet te ver achter blijft en dat de EU-commissarissen voet bij stuk houden in hun pogingen de uitstoot van vliegtuigen, schepen, vrachtwagens en auto’s terug te dringen.

Het gaat lukken!

Hoe dieper ik duik in de akkoorden die zijn gesloten, in de wetten die zijn aangenomen en de resultaten die worden geboekt, hoe meer ik onder de indruk ben van het proces waar we in zitten om de wereld te verduurzamen. Natuurlijk gaat het niet snel genoeg en we hadden vijftig jaar eerder kunnen beginnen als we geluisterd hadden naar de Club van Rome. De zeespiegel zal nog verder stijgen, het wordt droger, warmer en er zullen mensen blijven die zeggen dat het niet aan de roetdampen ligt die we jarenlang de atmosfeer in geblazen hebben. Gelukkig zijn er veel meer mensen die zich realiseren dat we zuinig moeten zijn op het dunne laagje dampkring dat onze planeet leefbaar maakt. Waarschijnlijk hebben we nog veel tegenslagen te verduren in onze pogingen binnen de planetaire grenzen te blijven maar we zijn op weg en met al die brave burgers, bedrijven, boeren, bouwers, bestuurders die wél mee willen doen gaat ons dat lukken!

Voetnoten:

Delen

Gerelateerd